Wat is het HPV-virus?

Het humaan papillomavirus (HPV) is een seksueel overdraagbare aandoening (SOA) die de huid en de slijmvliezen van de geslachtsorganen aantast. Een HPV-infectie komt vaak voor en zo’n 80-90% van de bevolking wordt minstens één keer in hun leven besmet met het virus (1). Vaak merk je niets van een infectie en meestal ruimt het lichaam de infectie binnen 1 tot 2 jaar zelf op. Soms gebeurt dat niet, en kan na 10 tot 15 jaar kanker ontstaan. Een gevorderd stadium van een HPV-infectie kan uiteindelijk leiden tot baarmoederhalskanker bij vrouwen. Het kan ook kanker bij de penis, anus, schaamlippen, vagina en mond- en keelholte veroorzaken. Vaak wordt een HPV-test ingezet om te screenen, maar er zijn verschillende HPV-testen op de markt.

Er zijn meer dan 100 verschillende soorten HPV. Deze types worden op basis van hun risico op de ontwikkeling van kanker ingedeeld in genotypes met een hoog risico en genotypes met een laag risico.

In deze blog over ”welke soorten soa’s zijn er?” lees je meer over de meest voorkomende soa’s in Nederland en hoe je betrouwbaar een soa-test kunt bestellen.

Laag-risico genotypes van HPV

De laag-risico genotypes van HPV zijn genotypes die minder snel kanker veroorzaken. In plaats daarvan veroorzaken ze meestal goedaardige gezwellen of wratten. De meest voorkomende laag-risico genotypes zijn HPV-6 en HPV-11. Deze types zijn verantwoordelijk voor ongeveer 90% van de gevallen van genitale wratten. Laag-risico HPV-genotypes kunnen zowel mannen als vrouwen besmetten. Ze worden verspreid door huid-op-huid contact en kunnen de genitaliën, anus, mond en keel besmetten. In de meeste gevallen veroorzaken laag-risico HPV-infecties geen symptomen, maar ze kunnen wel genitale wratten veroorzaken. Deze wratten kunnen er plat, verheven of bloemkoolachtig uitzien en kunnen worden behandeld met topische crèmes, cryotherapie of chirurgische verwijdering.

Hoog-risico genotypes van HPV

Hoog-risico genotypen van HPV zijn genotypen die in verband worden gebracht met een verhoogd risico op kanker. Deze typen staan ook bekend als oncogene typen. De meest voorkomende hoog-risico genotypes zijn HPV-16 en HPV-18. Deze types zijn verantwoordelijk voor ongeveer 70% van de gevallen van baarmoederhalskanker. Hoog-risico HPV-genotypes kunnen zowel mannen als vrouwen besmetten. Ze worden ook verspreid via huid-op-huidcontact en kunnen de genitaliën, de anus, de mond en de keel infecteren. Hoog-risico HPV-infecties veroorzaken meestal geen symptomen, maar ze kunnen leiden tot de ontwikkeling van abnormale cellen die na verloop van tijd tot kanker kunnen leiden. Hoog-risico HPV-infecties kunnen verschillende soorten kanker veroorzaken, waaronder baarmoederhals-, anale, vaginale, vulvar-, penis- en orofaryngeale kanker. Jaarlijks krijgen in Nederland naar schatting ruim 1100 vrouwen en 400 mannen kanker door een HPV-infectie (1).

Preventie en behandeling van HPV

HPV-test bij screening

Jaarlijks ontwikkelen ruim 800 vrouwen in Nederland baarmoederhalskanker (1). Om baarmoederhalskanker op tijd op te sporen, krijgen alle vrouwen tussen de 30 en 60 jaar iedere 5 jaar een uitnodiging voor een uitstrijkje om te testen op het Humaan papillomavirus. Ondanks het bevolkingsonderzoek georganiseerd door de Nederlandse overheid, overlijden er jaarlijks meer dan 200 vrouwen aan baarmoederhalskanker.

In 2020 deed maar 50% van de uitgenodigde vrouwen mee aan het bevolkingsonderzoek, waarvan 1,2% van de vrouwen gediagnosticeerd waren met een vroeg stadium van baarmoederhalskanker en bij 10% een HPV-infectie was geconstateerd (2). Helaas resulteert de oproep voor het bevolkingsonderzoek in te weinig aanmeldingen, aldus het RIVM. Het RIVM stelt een aantal redenen vast waardoor de opkomst laag is. Zo zijn dertigers en veertigers vaak te druk, is men zich niet bewust van de grote risico’s van een HPV-infectie of weet men niks over dit type kanker en komt het minder voor in de omgeving. Een van de meest genoemde reden voor het niet deelnemen aan het onderzoek is dat het nemen van een uitstrijkje als zeer vervelend wordt ervaren (3,4). Om deze redenen heeft het RIVM HPV-zelftesten ontwikkeld zodat een uitstrijkje makkelijk zelf thuis kan worden afgenomen. Ook deze methode blijkt nog steeds invasief voor vrouwen.

HPV-vaccinatie

De meest effectieve manier om HPV-infecties te voorkomen is vaccinatie. Er zijn momenteel drie HPV-vaccins beschikbaar: Gardasil, Gardasil 9 en Cervarix. Deze vaccins beschermen tegen de meest voorkomende hoog-risico HPV-genotypes die in verband worden gebracht met kanker. Het HPV-vaccin werd tot vorig jaar alleen aanbevolen voor meisjes tussen 9 en 14 jaar.

Recent is de overheid ook gestart met het vaccineren van jongens tussen de 9 en 14 jaar. Zelfs jong volwassen mannen en vrouwen tot 26 jaar krijgen een oproep om zich te laten vaccineren tegen HPV. Helaas levert de huidige campagne en de oproepen van de lokale GGD’s nog niet de gewenste resultaten op. Meerdere regionale GGD’s zien nog te lage cijfers voor de vaccinatie bij jongens en jongvolwassenen (5,6,7). Ook de vaccinatiegraad van meisjes blijft steken op 63%. Het RIVM start daarom samen met de regionale GGD’s een campagne om jongeren meer bewust te maken van de risco’s van HPV.